V Roteiro Didáctico Ambiental polo leste do concello de Ourense (Mosteironda-Parque Botánico de Montealegre).

O 22 de outubro alumnado de Bioloxía e Xeoloxía de 4º de ESO, acompañado por dous docentes de ESO, un docente da aula de Educación Especial e un docente en prácticas, participou nun itinerario desde Velle ata o Parque Botánico de Montealegre. Esta actividade complementaria, organizada polo Semi­nario de Ciencias Experimentais e polo Seminario de Educación Física, dentro do Programa de Educación Ambiental Voz Natura, tiña como obxectivo destacado achegarnos á parte leste do concello, nunha aproximación a bosques caducifolios, mediterráneos e de ribeira, atravesando zonas afectadas por lumes forestais, moi preto da chamada costa romana, totalmente empedrada, que en realidade é medieval (a primeira documentación que deixa constancia da súa existencia é do ano 1.153). Este camiño empedrado debeu ter un precedente máis antigo, que podería ser a vía romana que enlazaba o asentamento militar que deu lugar á actual cidade de Ourense coas vías que comunicaban coas actuais Braga e Astorga (según as citas de fontes documentais medievais).

Outro dos obxectivos da actividade pasaba por facilitarlle ao alumnado participante o recoñecemento e selección de distintas zonas do itinerario para que, por grupos de traballo, puideran desenvolver un estudio dun ecosiste­ma en distintos momentos do curso (primeiro trimestre: outono/inverno; terceiro trimestre: primavera/verán).

A xuntanza dos educadores cos 33 participantes, 11 (4 mozas e 7 mozos) de 17 de 4ºA e 22 (12 mozas e 10 mozos) de 29 de 4ºB+C, le­vouse a cabo na rúa de Sabadelle, cruzamento Regoufe, entre as 08:30 e as 08:45 h.

Desde o punto de encontro, pasando pola Serra Mostei­ronda, chegamos a Santomé, desde onde continuamos por Castadón ata Ceboliño, para rematar no Parque Botánico de Montealegre, estando de volta no colexio ás 17:45 h. Pódese con­sultar a unidade didáctica entregada ao alumnado na sección Materiais Didácticos do blog do proxecto.

Durante o percorrido pola Serra Mosteironda, empregan­do a unidade didáctica e outros recursos, como o ipad, comentamos aspectos relacionados co feismo, a flora e a fauna, así como os muros de pedra en seco, Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade pola UNESCO, presentes no tra­zado. Os coordinadores da actividade queremos agrade­cer a Paco Sotelo, membro da Asociación Veciñal Santa Marta de Velle, que nos acompañara polo percorrido da Andaina Mosteironda o 22 de abril de 2017.

Acacia dealbata é unha planta leguminosa, exótica invasora (orixinaria de Australia, atopa en Galicia un clima semellante), introducida en Europa durante o século XIX polo seu interese como especie ornamental, debido sobre todo á súa beleza e ao aroma das súas flores. Extendeuse por Galicia seguindo os ríos, logo de comezar a empregala para a obtención de postes-guía para as vides e para fixar as trincheiras da vía do ferrocarril. Na actualidade, a comercialización das mimosas está prohibida por lei.

O alumnado participante e os docentes tivemos a oportunidade de ver as consecuencias do lume sobre a paisaxe. Esta zona, próxima a Mende, foi pasto das lapas a mediados de xullo de 2020, quedando calcinadas máis de 50 ha. de bosque mediterráneo maduro. O camiño principal da Serra Mosteironda, entre Regoufe e Tibiás, pasa polo epicentro dese lume, polo que fomos testemuñas, pasados catro anos, dos efectos do lume sobre a contorna, e da recuperación progresiva do ecosistema.

Empregando a unidade didáctica deseñada para a actividade o alumnado descubriu as distintas adaptacións das especies pirófitas, características deste tipo de bosque. Tamén foron quen de distinguir distintas especies vexetais aromáticas.

Antes de chegar a Tibiás collimos unha senda de pronunciada pendente que nos levou ata Santomé. Os grupos de traballo prepararon exposicións breves nalgúns dos enclaves significativos da contorna do castro. Logo seguimos o noso percorrido cara o encoro de Castadón.

Ao remate do curso pasado e comezo deste, e visto o estado no que estaba o sendeiro e as dúas pasarelas de madeira de Tibiás (ver entrada do 9 de xuño de 2024 na seguinte ligazón:  https://naturezaula.salesianosourense.com/2024/06/roteiro-didactico-ambiental-de-1o-de-eso-polo-sendeiro-periurbano-de-ourense-6/), desde NaturezAula solicitamos ao Concello de Ourense, ao Concello de Pereiro de Aguiar e á Confederación Hidrográfica que se levaran a cabo as xestións oportunas para procurar que o sendeiro recuperara as condicións para o tránsito seguro (especialmente nas dúas pasarelas); as seguintes imaxes amosan o estado actual, moi lonxe do que consideramos axeitado para este equipamento de educación ambiental.

Antes de iniciar a subida a Ceboliño paramos un intre á beira da central hidroeléctrica de Castadón (no río Loña, en Tibiás, Pereiro de Aguiar), que estivo en funcionamento (en réxime de concesión a Enel Green Power España, S.L.) ata 2018.

Fixemos o xantar ao abrigo da sombra na praza de Ceboliño. Queremos agradecer á Asociación Veciñal, e en particular ao veciño Arturo, que nos recibira e abrira o local social, onde tivemos oportunidade de falar un ratiño con el, tomar un refrixerio e ir ao baño. En Ceboliño atopábase o único cartel informativo do noso proxecto que seguía en pé e en boas condicións, grazas aos coidados e sensibilidade dos veciños do núcleo rural. Arturo comentáranos o curso pasado que persoal do concello o retirara a finais do curso 2022-2023, e polo visto non hai intención de voltalo ao seu sitio. En consecuencia, non se conserva ningún dos tres carteis instalados en marzo de 2014.

Miradoiro de Ceboliño, onde estaba (ata hai ano e medio) o único cartel que quedaba no sitio dos tres instalados en 2014.

Continuamos cara ó Parque Botánico de Montealegre, espazo natural de importancia para a cidade e os seus habitantes, por todo o que aporta á bio­diversidade e ao lecer e desfrute do tempo libre. Aproveitamos para seguir valorando a biodiversida­de, nesta ocasión co cambio de val, destacando a presen­za de carballos e cerquiños, o que manifestaba a adapta­ción climática deste xénero.

Logo de pasar máis de dúas horas no Parque Botánico de Montealegre comezamos o percorrido de descenso ata a rúa da Canle e e rúa Emilia Pardo Bazán.

Unha xornada moi ben valorada po­los participantes, que terán ocasión de seguir traballando moitos conti­dos relacionados nas presentacións sobre ecosistemas que se levarán a cabo nas respectivas aulas de Bioloxía e Xeoloxía de 4º ESO do centro.