O 22 de marzo, alumnado de Cultura Científica de 1º de Bacharelato participou nun itinerario desde Velle ata o Parque Botánico de Montealegre. Esta actividade complementaria, organizada polo Seminario de Ciencias Experimentais e polo Seminario de Educación Física, dentro do Programa de Educación Ambiental Voz Natura, tiña a intención de darlle continuidade á actividade levada a cabo o 16 de novembro; por outra banda, o deseño da mesma permitiu que nos achegáramos á parte leste do concello, nunha aproximación a bosques caducifolios, mediterráneos e de ribeira, atravesando zonas afectadas por lumes forestais, moi preto da chamada costa romana, totalmente empedrada, que en realidade é medieval (a primeira documentación que deixa constancia da súa existencia é do ano 1.153). Este camiño empedrado debeu ter un precedente máis antigo, que podería ser a vía romana que enlazaba o asentamento militar que deu lugar á actual cidade de Ourense coas vías que comunicaban coas actuais Braga e Astorga (según as citas de fontes documentais medievais).
A xuntanza dos participantes levouse a cabo na rúa de Sabadelle, cruzamento Regoufe, entre as 08:45 e as 09 h.
Desde o punto de encontro, pasando pola Serra Mosteironda, chegamos a Santomé, desde onde continuamos por Castadón ata Ceboliño, para rematar en Montealegre, estando de volta no colexio ás 15h. Pódese consultar a unidade didáctica na sección Materiais didácticos deste blog.
Durante o percorrido pola Serra Mosteironda, empregando a unidade didáctica e outros recursos, como o ipad, comentamos aspectos relacionados co feismo, a flora e a fauna, así como os muros de pedra presentes no trazado. Os coordinadores da actividade queremos agradecer a Paco Sotelo, membro da Asociación Veciñal Santa Marta de Velle, que nos acompañara polo percorrido da Andaina Mosteironda o 22 de abril de 2017.
Os participantes tivemos a oportunidade de ver as consecuencias do lume sobre a paisaxe. Esta zona, próxima a Mende, foi pasto das lapas a mediados de xullo de 2020, quedando calcinadas máis de 50 ha. de bosque mediterráneo maduro. O camiño principal da Serra Mosteironda, entre Regoufe e Tibiás, pasa polo epicentro dese lume, polo que fomos testemuñas, pasado un ano, dos efectos do lume sobre a contorna.
Empregando a unidade didáctica deseñada para a actividade o alumnado descubriu as distintas adaptacións das especies pirófitas, características deste tipo de bosque.
Antes de chegar a Tibiás collimos unha senda de pronunciada pendente que nos levou ata Santomé. Durante o descenso puidemos coller follas de plantas aromáticas e percibir a intensidade do seu cheiro.
No Conxunto Arqueolóxico Natural de Santomé, traballando en grupos de dúas-tres persoas, e coa axuda da cartelería dispoñible neste espazo, preparamos presentacións breves para amosar ás/aos compañeiras/os as características máis destacadas das distintas partes excavadas no conxunto.
Un dos grupos centrou a súa presentación na vexetación da zona. Destacan carballos, Quercus robur, e cerqueiros, Quercus pyrenaica, con presenza tamén das sobreiras, Quercus suber. Preto do río Loña, na ladeira sur, aparecen as aciñeiras, Quercus rotundifolia. Podemos atopar quexigos, Quercus faginea, con follas que permanecen na árbore todo o ano (a pesar de secarse en outono), e piñeiros mansos asilvestrados, Pinus pinea, especie extendida polos romanos. Hai outras especies como o loureiro, Laurus nobilis, ou o érbedo, Arbutus unedo, e podemos ver a marca da recente actividade humana en piñeiros bravos, Pinus pinaster, ou na invasora mimosa, Acacia dealbata, extendida preto da estrada e no sendeiro que nos leva a Castadón.
Outro dos grupos escolleu a parte alta do castro para amosarnos a paisaxe que podemos observar desde o conxunto, un mosaico complexo de elementos naturais e antrópicos. A xeomorfoloxía e a morfoloxía derivada da actividade humana configuraron ao longo do tempo a estrutura da paisaxe, destacando os replanos morfolóxicos, cos seus niveis de cumio, e os distintos bloques que se suceden según baixamos cara o Miño, con diversas unidades de poboamento ben diferenciadas e un tecido urbano compacto na cidade de Ourense.
A parte máis elevada do castro está formada por unha única rúa central rematada nunha pequena praza. Os que escolleron esta zona explicáronnos que á beira desta rúa construíronse casas, que se foron ampliando conforme o paso do tempo en catro etapas, chegando ata o século II A. D.
Pola rúa central circula unha canle que serviría para recoller a auga da choiva, que esvaraba dos tellados ata as rúas pavimentadas antes de chegar á canle. Esta canle bifurcábase da rúa principal na parte baixa do poboado, tomando a dirección contraria á rúa. A canle foi convertida en parte dunha estancia privada durante o cuarto período de edificación. A localización do núcleo maior de poboación na parte superior do outeiro ten motivos defensivos, para aproveitar a altura en caso de ataque.
Seguimos o noso percorrido non sen antes facer fotos do grupo en enclaves sinalados na contorna do castro. Tamén atopamos troncos secos con rastros de actividade do peto ou picapau, Dendrocopos major. Como curiosidade, un dos educadores rescatara un poliño caído dun niño días antes, e puido amosarnos a foto no seu dispositivo móbil.
De camiño a Castadón a senda presenta moitos atrancos, cunha manchea de pólas, troncos caídos e obstáculos de distinta dificultade para os usuarios da mesma.
Antes de iniciar a subida a Ceboliño paramos un intre á beira da Central de Castadón.
En Ceboliño fixemos un descanso para repoñer forzas. Queremos agradecer á Asociación Veciñal que nos recibira e abrira o local social, onde tivemos oportunidade de falar un ratiño cunha das veciñas.
Continuamos cara Montealegre, onde o técnico municipal José Manuel Corbal comentounos como se está a levar a cabo a xestión do Parque Botánico, a importancia deste espazo para a cidade e algunhas anécdotas relacionadas coas visitas durante o período de estado de alarma e a pandemia.
Logo de facer unha fotografía no miradoiro do Cuco comezamos o percorrido de descenso pola rúa Carrabouxo, a rúa Fonte dos Caños, a rúa da Canle e e rúa Emilia Parda Bazán.
Estes son os rexistros dun dispositivo de pulso dun dos educadores.
Unha xornada moi ben valorada polos participantes, que terán ocasión de seguir traballando moitos contidos relacionados nas Xornadas ConCiencia que se desenvolverán durante o mes de abril.
